Julian Krzyżanowski
(1892 – 1976)
Historyk literatury, badacz folkloru, komparatysta
Urodził się w Stojańcach pod Lwowem 4 lipca 1892 jako syn Józefa i Marii z Dębowskich. W dzieciństwie mieszkał w Bukowsku na Podkarpaciu (stąd potem jego pseudonim Jacek Bukowiecki). W latach 1906-1911 uczył się w Gimnazjum w Sanoku. Studia polonistyczne odbył w latach 1911 - 1914 na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.
 |
Emilia i Julian Krzyżanowscy. Lublin 1921 r.
(Archiwum Moniki Rogozińskiej)
W okresie pierwszej wojny światowej przebywał na Syberii. W roku 1918 w pociągu transsyberyjskim zawarł związek małżeński z Emilią z Sobieszczańskich 1-voto Roszkowską. Latem 1920 r. powrócił do Polski z żoną i niedobitkami Piątej Dywizji Wojsk Polskich, ewakuowanej z Władywostoku do Gdańska na pokładzie statku „Yaroslawl”. Młode małżeństwo zamieszkało w Lublinie. Z Emilią miał dwoje dzieci: Jerzego Romana (ur. 10 grudnia 1922), w przyszłości profesora slawistyki na Uniwersytecie w Columbus Ohio oraz Teresę Magdalenę 1-voto Rogozińską, 2-voto Dziedzińską (ur.18 stycznia 1928), w przyszłości doktora nauk medycznych.
W roku 1921 Julian Krzyżanowski doktoryzował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie rozprawy „Goffred” Tassa-Kochanowskiego w romantyzmie polskim. W tym samym roku podjął pracę nauczycielską w gimnazjum Vetterów, a następnie w Gimnazjum Wacławy Arciszowej w Lublinie, gdzie poznał drugą swą żonę, Irenę z Kurowskich 1-voto Strzemboszową. Po przeprowadzeniu rozwodu z pierwszą żoną wszedł w drugi związek małżeński 6 stycznia 1934 roku.
W roku 1925 otrzymał profesurę na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. 23 czerwca 1926 habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie książki Romans pseudohistoryczny w Polsce wieku XVI. Trzy dni później otrzymał veniam legedi, czyli prawo wykładania.
W latach 1927-1930 wykładał w Kings School of Slavonic Studies Uniwersytetu Londyńskiego i swoje tam wykłady wydał w książce Polish Romantic Literature (1930, reed. 1968).
W latach 1930-1934 wykładał literaturę słowiańską na Uniwersytecie w Rydze, skąd powrócił do kraju w r. 1934, by objąć Katedrę Literatury Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim, którą piastował formalnie do roku 1957, a faktycznie do końca życia. Szczególne znaczenie mają lata 1939-1945, wypełnione pracą podziemną podczas okupacji niemieckiej, kiedy wykładał na kompletach okupacyjnych tajnego uniwersytetu.
Ranny podczas Powstania Warszawskiego, dostał się wraz z żoną Ireną do obozu w Pruszkowie, a następnie dotarł do Krakowa. Do zrujnowanej stolicy powrócił w listopadzie 1945 roku z całym wagonem dubletów Biblioteki Jagiellońskiej dla restytuowania biblioteki Seminarium Polonistycznego Uniwersytetu Warszawskiego i Gabinetu Filologicznego im. G. Korbuta przy Towarzystwie Naukowym Warszawskim w Pałacu Staszica.
Po śmierci w dniu 15 maja 1948 r. Ireny Krzyżanowskiej zawarł związek małżeński z Zofią Marią Świdwińską 28 września 1948 i miał z nią syna Juliana Tadeusza (ur. 27 czerwca 1950 r.), w przyszłości profesora Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. W roku akademickim 1957/1958 przebywał w Nowym Jorku, wykładając na Katedrze Mickiewiczowskiej (Mickiewicz Chair) literaturę polską. Do kraju powrócił wczesną jesienią 1958 roku.
Julian Krzyżanowski brał udział w Międzynarodowych Zjazdach Slawistycznych: w r. 1955 w Belgradzie, w 1963 w Sofii, w 1968 w Pradze, przygotowując referaty, jak Systematyka bajki polskiej (1963) czy Przysłowioznawstwo polskie (1968).
Pełnił wiele ważnych funkcji organizacyjnych jako członek Rady Naukowej Instytutu Badań Literackich, przewodniczący Komitetu Nauk o Literaturze i Komitetu Słowiaństwa PAN, a także jako członek czynny Wydziału Filologicznego Polskiej Akademii Umiejętności, od roku 1952 członek Polskiej Akademii Nauk i dożywotni prezes Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Był doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego (1964) i Wrocławskiego (1973), członkiem honorowym Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza (1956) i Serbskiej Akademii Nauki i Sztuki w Belgradzie (1965).
Zmarł w Warszawie 19 maja 1976 roku i pochowany został na Powązkach Wojskowych w kwaterze zasłużonych dla kultury.
Był autorem Historii literatury polskiej , wydanej w 1939 roku (ponownie 1950, 1964, 1966, 1973, 1974, 1979, 1986), Dziejów literatury polskiej, ogłoszonych w r. 1969 (ponownie w r. 1970, 1972, 1979,1982, 1985, 1986) oraz w wersji angielskiej A History of Polish Literature , która ukazała się w roku 1978. Napisał monografię Neoromantyzm polski (1963, 1971), zbiór studiów Od średniowiecza do baroku (1938), W świecie romantycznym (1960), W kręgu wielkich realistów (1962), dwie monografie Sienkiewiczowskie: Henryka Sienkiewicza żywot i sprawy (1966, 1969, 1973, 1977, 1981), oraz Twórczość Henryka Sienkiewicza (1970, 1973, 1976), Pokłosie Sienkiewiczowskie. Szkice literackie (1973) Pararele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru (20 szkiców – 1935, 40 szkiców – 1964, 65 szkiców – 1977), Szkice folklorystyczne, t. 1-3 (1980), W świecie bajki ludowej (1980) oraz Mądrej głowie dość dwie słowie (1958, 1960, 1975).
Opracował wraz z Ireną Krzyżanowską oraz z Heleną Kapełuś Polską bajkę ludową w układzie systematycznym, tom 1-2 (1947, 1962, 1963), napisał wiele wspomnień o ludziach zebranych w tomie Na polach elizejskich literatury polskiej. Portrety i wspomnienia (1997).
Był wydawcą Dzieł Henryka Sienkiewicza (60 tomów, 1949-1955), Dzieł polskich Jana Kochanowskiego (1952, 1953, 1955, 1960,1967, 1969, 1972, 1976, 1978, 1960, 1984, 1968,1972), Dzieł oraz Dzieł wybranych Juliusza Słowackiego ze wstępem Duch wieczny rewolucjonista (1959, 1974, 1979, 1983, 1990) oraz Wydania Jubileuszowego Dzieł Adama Mickiewicza (1955) Wydał też Pisma zebrane Elizy Orzeszkowej (1947-1953), Krótką rozprawę Mikołaja Reya z monograficznym wstępem „ Krótka rozprawa” na tle swoich czasów (1954). Zaklęty dwór W. Łozińskiego (1959), Poezje wybrane K. Tetmajera (1968), Rytmy M. Sępa Szarzyńskiego (1973) i Starą baśń J. I. Kraszewskiego (1975).
W roku 1959 odbyły się obchody 25. lecia objęcia Katedry Literatury Polskiej UW, które zaowocowały książką Z dziejów polonistyki warszawskiej. Prof. dr Julianowi Krzyżanowskiemu w 25-lecie objęcia Katedry Literatury Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim (1964). W roku 1963 odbyła się konferencja uniwersytecka w 50 – lecie twórczości naukowej Krzyżanowskiego, której rezultaty wyszły w postaci publikacji międzynarodowej Literatura, komparatystyka, folklor. Księga poświęcona Julianowi Krzyżanowskiemu (1968).
W roku 1977 miała miejsce sesja naukowa w pierwszą rocznicę śmierci Profesora, której pokłosie ukazało się w postaci książki Ignis ardens. Julian Krzyżanowski – człowiek i uczony. W stulecie urodzin (1993).
W roku 2011 odbyła się na Uniwersytecie Warszawskim konferencja „Krzyżanowski po latach”, zorganizowana przez studentów Polonistyki pod patronatem dziekana Stanisława Dubisza, której materiały mają się niebawem ukazać drukiem.
Prof. Maria Bokszczanin
"Krzyżanowski. Spojrzenie po latach" pod redakcją Łukasza Książyka i Magdy Nabiałek, to materiały z sesji naukowej opublikowane przez Dom Wydawniczy ELIPSA latem 2013 r. Spojrzenie młodych ludzi na dorobek panhumanisty krytyczne, z pazurem. Czy postać Profesora jest anachroniczna, czy inspiruje? Najkrótszy komentarz stworzyli młodzi badacze plakatem sesji naukowej, ktorego projekt wykorzystali na okładce książki - Julian Krzyżanowski rozmawia przez telefon komórkowy. Wygląda bardzo współczesnie. W rzeczywistości, kiedy gasł w roku 1976, w jego domu stał jeszcze czarny ebonitowy aparat telefoniczny z widełkami na słuchawkę z kablem i okragłą, wykrecaną tarczą z cyframi...
Książkę otwiera rozdział - opowieść rodzinna, którą specjalnie przygotowałam. Oto jej początek:
Namiętnie kochał... wiedzę
Kiedy w sylwestrową noc 1983 r. umierała Emilia – moja babcia, nie wiedziałam, że w tapczanie, na którym leżała, w małej walizce ukrywała swój skarb. W pożółkłych kopertach obwiązanych starannie wstążeczkami schowała na prawie 70 lat kolekcję pocztówek oraz listy od narzeczonego – Juliana Krzyżanowskiego, mego dziadka. Pisanie ich przez pięć miesięcy w wagonie kolei transsyberyjskiej, pomogło przyszłemu profesorowi literatury przetrwać dramatyczne okoliczności. Rodzinny skarb opowiada o mało znanym fragmencie historii Polski...
Monika Rogozińska